KOMPAS.com - Salah satu jenis perumpaan yang sering digunakan orang Jawa dalam percakapan atau pacelaton adalah wangsalan.
Wangsalan dapat digunakan sebagai teka-teki murni dan juga untuk memberi nasihat atau menyindir seseorang.
Fungsi ini dianggap sesuai dengan karakter orang Jawa yang tidak dapat atau tidak ingin berbicara secara langsung.
Ada 3 jenis wangsalan, yaitu:
Wangsalan sajroning pacelathon
Wangsalan yang biasanya digunakan dalam percakapan sehari-hari.
Contoh:
- Njanur gunung, kadingaren dolan mrene. (janur gunung: aren)
- Ngrokok cendhak, bocah cilik ora kena neges-neges. (rokok cendhak : tegesan)
- Njenang gula lho, aja lali. (jenang gula: glali)
- Nggodhong garing, esuk-esuk kok wis nglaras. (godhong garing: klaras)
- Balung klapa, ethok-ethok ora ngerti. (balung klapa: bathok)
Baca juga: Sesorah Bahasa Jawa: Pengertian, Contoh
Wangsalan edi peni
Wangsalan edi peni bisa terdiri dari satu atau dua kalimat seperti halnya pada wangsalan biasa. Dalam satu kalimat, wangsalan edi peni juga terdiri dari dua klausa.
Contoh:
- Ancurkaca, kocak munggwing netra.
Wong wruh rasa, tan mamak ing tata kraman.
(ancur kaca: rasa, kocak munggwing netra: tesmak) - Carang wreksa, wreksa wilis tanpa patra.
Ora gampang wong urip ing alam donya.
(carang wreksa: pang) (wreksa wilis tanpa patra: wit kayu urip)
Wangsalan wujud tembang
Wangsalan yang wujudnya berbentuk tembang.
Contoh:
Pangkur
Singgang gung kang piniyara,
Mardi siswa kakwinireng estri,
Wineh winulangaken wadu,
Peputhut mong pregiwa,
Kang sumewa pasewakaning kalangun,
Pangarantamireng pradangga,
Sesendhonan genti-genti
Artinya:
- Singgang gung kang piniyara = winih
- Mardi siwi = mulang
- Kakawinireng = wada
- Peputhut mong pregiwa = janaloka
- Pangrantamireng = sendhon
Baca juga: Penggunaan Unggah-Ungguh Bahasa Jawa
Referensi:
- Nuraini, D. P. (n.d.). Pepak Basa Jawa Lengkap. Karanganyar: Lingkar Media.
- Raharjo, S. H. (n.d.). Kawruh Basa Jawa Pepak. Semarang: CV. Widya Karya.